Waterschei: heide, bos, terril en sité

Op de grijze, regenachtige Wapenstilstandsdag 11 november 2019 maakten we een wandeling in het Genkse stadsdeel Waterschei, waar het mijnbouwverleden nog alom tegenwoordig is.

Eeuwenlang was Waterschei een dunbevolkt heidegebied met arme landbouwers, maar na de ontdekking van steenkolen in 1901 door André Dumont begon het grondig te veranderen. Bemoeilijkt door de diepte van de kolenlagen en de aanwezigheid van water- en drijfzandlagen, begon de steenkoolproductie door 'Koolmijn André Dumont' pas in 1924.

De heidegronden waren ideaal om een volledige site rond de mijn te ontwikkelen, met cités of tuinwijken in Engelse cottagestijl voor de huisvesting van de werknemers, waaronder vele gastarbeiders. De mijnen werden echter verlieslatend en de mijn van Waterschei werd gesloten in september 1987. Meestal werden gesloten mijnsites volledig afgebroken en rest er bijna niets, maar in Waterschei koos men een andere weg.

De mijnsite is tegenwoordig een hoogwaardig bedrijventerrein onder de naam Thor Park. Het monumentale hoofdgebouw werd in 1993 een beschermd monument en gerestaureerd tot Thor Central, waarin onder andere het museum Mijndepot, vergaderzalen en enkele eet- en drankgelegenheden in een historisch kader zijn ondergebracht. Ook de mijnterrils werden in 1999 beschermd landschap. Ze werden beplant en aangelegd als natuur- en wandelsite.

Zo ontstond Thorpark, achter het voormalige mijnpatrimonium van Waterschei: een indrukwekkend landschap van mijnsteenbergen te midden van heidevelden en dennenbossen, dat sinds 2020 bij het Nationaal Park Hoge Kempen hoort en kandidaat is om UNESCO werelderfgoed te worden.

Normaal zouden we een wandeling in deze streek beginnen in Thor Central, aan de André Dumontlaan, waar er ook een ruime parking is. Maar deze 11 november was niet alleen herstdag en feestdag maar ook nog maandag en dus was vrijwel alles gesloten. Daarom reden we naar de omgeving van het voetbalstadion van KRC Genk, waar we aan het kerkhof parkeerden. Deze startplaats geeft de mogelijkheid om ongeveer halfweg de wandeling even te pauzeren (en te schuilen) in een cafeetje aan de André Dumontlaan.

Tegenover de ingang van het kerkhof stappen we de Opglabbekerzavel in. Een natuurgebied tussen het vliegveld van Zwartberg en het stadion van KRC Genk van zo', 80 ha groot en eigendom van de stad Genk. De Opglabbekerzavel bestaat uit landduinen, heidegebieden, open bos en een aantal oude vliegdennen en wintereiken.

Na een kilometertje bochten we naar recht en gaan natuurgebied Klaverberg in. Het gebied is wordt zo genoemd naar de klaverbladvormige stuifduinen, die er een beboste duinenrug vormen. In het stuifduingebied Klaverberg staan vele oude hakhoutstoven van wintereik (Querqus petrea). De bomen werden boven de grond gekapt en er groeiden weer nieuwe takken uit die om de 10-15 jaar ook werden gekapt. De stoof wordt daardoor steeds breder. Opgaande bomen zijn kwetsbaar en ouder dan 500 jaar is zeldzaam, maar als hakhoutstoven worden de wintereiken hier meer dan 1000 jaar oud.

We trekken een paar kilometer door het meer beboste noordelijke deel van de Klaverberg en komen dan in meer open gebied waar de beide terrils van het mijnverleden getuigen.
Een terril (in Nederland 'steenberg' genoemd) is een bijproduct van ondergrondse mijnbouw: het steenafval dat tussen de gedelfde steenkolen zat werd hier uitgestort. Na de mijnsluitingen werden de terrils gestabiliseerd - om afkalven en verschuiven door regenwater te voorkomen - en daarna ingezaaid met gras en kruidenzaad. De 2 terrils werden in 1999 beschermd als landschap.

De meest noordelijke is de hoogste van de twee, met een beboste top van 155m en is 'officieel' niet toegankelijk. De 2de terril is 142m hoog en vooral begroeid met gras. Deze terril is onderdeel van het wandelgebied Thor Park.
We volgen het ruime pad door het vrij open en wat barre landschap ten oosten van Terril Noord en starten de (niet zo steile) beklimming van Terril Zuid. Deze is vooral met grassen begroeid en heeft een vrij vlakke top, wat mooie vergezichten over de weide omgeving toelaat.

In het open heide landschap in zuidelijke richting kijken we uit over twee vijvers. We dalen af langs de Steenmannetjesroute, volgen op de splitsing van paden het wat minder steil dalend 'Blauwe ruit' wandelpad en gaan linksom voor de eerste vijver langs naar het 'rode driehoek' wandelpad dat we voorbij de meer zuidelijk gelegen tweede vijver volgen.

Tussen de eerste struiken en boompjes steken we het 'Kolenspoor' over, de nu verlaten spoorlijn tussen Genk en Eisden. We zijn hier weer op het 'Blauwe ruit' wandelpad dat ons langs de Hornszeevijver voert en over knuppelpaden naar Stiemerbeekvallei en de Quade Schans brengt.
De schans is een combinatie van een aarden dam en een diepe greppel, waarbinnen de bevolking zich tegen roversbenden kon verdedigen. Deze schans is een halve hectare groot en werd in 1980 opengelegd en hersteld.

Achter de schans volgen we de wegel naar rechts, richting Thor Central. Aan het hoofdgebouw linksaf naar de uitgang en de N744 André Dumontlaan oversteken, waar er wat (meestal Turkse) horeca is. Ruim 100m noordwestelijk gaan we rechtsaf de Nijverheidslaan in en dwarsen het parkje naast de Christus Koningkerk.

We stappen door de Binnenlaan langs het Sint-Janspark. We volgen nu grotendeels de Thorpark Erfgoedroute (grijs) door de sité, de vroegere mijnwerkerswijk met zijn gebogen straten, vrij veel groen en open ruimtes. Mijnarchitect Gaston Voutquenne ging voor het tuinwijkprincipe voor de wijk waarin de werknemers van de mijn konden woonden. De Limburgse tuinwijken zijn kandidaat UNESCO werelderfgoed.

Dit multicultureel stukje erfgoed verlaten we langs de Leeuwerikstraat en enkele paadjes in een groen, bijna wild begroeid stukje tussen sportvelden en het oude kolenspoor. Aan knooppunt 302 links de Fietsverbinding Thorpark-Zwartberg op om aan knooppunt 300 de tweede mijnkathedraal van Genk: de Sint-Albertuskerk van Zwartberg te bezoeken.

Naast de kerk begint ook de Opglabbekerzavel, het heidegebied waarin we gestart zijn. We keren terug dwars door het heidegebied en langszij een bosje over enkele fraaie onverharde wandelpaden. Van zodra we in de verte de 'piramide' Terril Noord weer in zicht krijgen, zijn we weldra terug aan de begraafplaats waar onze wandeling begon.

Nog even rondkijken op het kerkhof: het groot aantal Italiaanse namen bevestigt dat er zeer veel gastarbeiders in de mijnen kwamen werken en dat dit hun tweede vaderland werd. Veel minder Turkse namen, die traditioneel verkiezen om in hun eerste vaderland begraven te worden.

++++++++

Praktisch:
Er is een uitgebreid wandelaanbod in Thorpark. Onze wandeling was een combinatie van stukjes plaatselijke wandelingen en knooppunten. Volgens mij is deze route niet geschikt voor rolstoelgebruikers en zal het moeilijk zijn voor buggy’s (wegens zanderig).